Biden ve Cinping ilk kez yüz yüze görüşecek

ABD ile Çin ortasında global güç rekabetinin ve tansiyonların arttığı periyoda denk gelen görüşme, Biden’ın misyona gelmesinden bu yana iki başkanın birinci yüz yüze buluşması olacak.

Görüşmede başkanların, Tayvan, insan hakları, ekonomik rekabet, Ukrayna Savaşı ve Rusya’ya karşı tavır ile Kuzey Kore ve nükleer silahlanma bahislerini ele alması, tansiyon kaynağı olan uyuşmazlıklarda “kırmızı çizgilerini” ortaya koyması bekleniyor.

Liderler, daha evvel her ikisi de devlet lideri yardımcısı oldukları periyotta karşılıklı ziyaretlerde ve yüz yüze görüşmelerde bulunmuş lakin Biden’ın geçen yılın başında vazifeye başlamasından bu yana sadece iki kere çevrim içi ve bir defa de telefonda görüşürken hiçbir ortaya gelmemişti.

Çin Devlet Lideri Şi, Kovid-19 salgınının başlamasının akabinde yaklaşık 2,5 yıl boyunca yurt dışı ziyaretlerine orta vermiş ve yüz yüze diplomasiden kaçınmıştı. Şi, birinci kere temmuzda Endonezya Devlet Lideri Joko Widodo’yu Pekin’de ağırlamış, birinci yurt dışı ziyaretini ise eylülde Kazakistan’a yapmış, ziyaretinin akabinde Özbekistan’a geçerek Şanghay İş Birliği Örgütü Tepesi’ne katılmıştı.

Beyaz Saray yetkilileri, Şi-Biden görüşmesinde, “Tayvan, insan hakları, Ukrayna Savaşı ve ziyanlı ekonomik pratiklerin ele alınacağını” belirtirken görüşmede sıkıntılarının büsbütün çözülmesinin ve kıymetli bir uzlaşma sağlanmasının beklenmediğini lisana getiriyor.

TAYVAN SORUNU VE “KIRMIZI ÇİZGİLER”

Biden, 10 Kasım’da, ülkesindeki Senato ve Temsilciler Meclisi orta seçimleri sonrası düzenlediği basın toplantısında, Şi ile G20 Tepesi’nde buluşacağını doğrularken, görüşmede muhatabına ABD’nin Tayvan ve öteki sıkıntılardaki “kırmızı çizgilerini” aktaracağını belirtti.

ABD’nin temel hususlarda ödün vermesinin kelam konusu olmayacağını vurgulayan Biden, “Onunla (Şi) konuştuğumda yapmak istediğim; her iki tarafın kırmızı çizgilerinin ne olduğunu ortaya koymak; onun Çin’in ulusal çıkarları açısından kritik gördüğü şeyin ne olduğunu anlamak, benim ABD’nin ulusal çıkarları açısından kritik olduğuna inandıklarımı aktarmak ve sonunda bu ikisinin çatışıp çatışmadığına karşılıklı karar vermek.” sözlerini kullandı.

Toplantıda Biden’a daha evvel bir defa yinelediği, “Çin’in işgali halinde Amerikan askerinin Tayvan’ı savunacağına” yönelik kelamlarını Şi’ye söyleyip söylemeyeceği soruldu.

Biden, kelam konusu taahhüdü görüşmede direkt lisana getirip getirmeyeceğini söylemekten kaçınırken, “Onunla (Şi) bu mevzuyu konuşacağız. Tayvan doktrinimizde değişiklik yok.” dedi.

“STRATEJİK MUĞLAKLIK”

ABD Lideri, mayısta Japonya’yı ziyaretinde ve eylülde ülkesinde CBS televizyonuna verdiği mülakatta, ülkesinin Çin’in muhtemel işgali karşısında Tayvan’ı askeri olarak savunacağına dair yorumlarda bulunmuştu.

Biden’ın kelamları, Washington’ın bugüne dek Tayvan konusunda izlediği “stratejik muğlaklık” siyasetinden kopuş olarak yorumlanmış ama her iki açıklamanın akabinde Beyaz Saray ve Dışişleri yetkilileri ABD’nin Tayvan siyasetinin değişmediği vurgulayarak Biden’ın kelamlarını düzeltme gereği hissetmişti.

“Tek Çin” siyasetini benimseyen ve Pekin idaresini tüm Çin’in yasal hükümeti olarak tanıyan Washington, 1979 tarihli Tayvan Bağlantıları Maddesi’nde, Ada’nın öz-savunmasını sağlayacak askeri kapasiteye sahip olması için dayanak sağlayacağı ve bölgedeki statükoyu tek taraflı değiştirmeye yönelik hareketlere karşı çıkacağı taahhüdünde bulunmuştu.

Ancak kelam konusu taahhütler, ABD’ye Tayvan’ı direkt askeri olarak savunma yükümlülüğü getirmiyor. Washington’ın ABD ordusunun Ada’yı bilfiil savunacağına dair resmi beyanda bulunmaktan kaçındığı bu siyaset “stratejik muğlaklık” olarak isimlendiriliyor.

PELOSİ’NİN ZİYARETİ VE TIRMANAN GERİLİM

Biden ve Şi’nin 28 Temmuz’da yaptıkları son telefon görüşmesi, ABD Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’nin Çin ile egemenlik ihtilafı içinde Tayvan’a yapmayı planladığı ziyaretin gölgesinde geçmişti.

Ada’yı kendi topraklarının kesimi gören Pekin idaresi, Washington idaresinden üst seviye bir yetkilinin ziyaret etmesine reaksiyon gösterirken, Şi, Biden ile telefon görüşmesinde, “Tayvan probleminde yabancı müdahalesinin kabul edilemeyeceği” bildirisini vermişti.

Çin Devlet Lideri, “Çin hükümeti ve halkının Tayvan konusundaki hali tutarlıdır; ulusal egemenliği ve toprak bütünlüğünü korumak, 1,4 milyardan fazla Çinlinin ortak iradesidir. Halkın iradesi çiğnenemez. Ateşle oynayan kendisini yakar” tabirlerini kullanmıştı.

Pelosi’nin Pekin’in ikazlarına karşın ağustos başında Tayvan’ı ziyaret etmesi, tansiyonu doruğa çıkarmıştı.

Çin ordusu, ziyaretin akabinde Ada etrafında askeri tatbikatlar başlatmış, 7 gün süren tatbikatlar Ada’nın etrafında fiili abluka oluşturmuştu. Gerçek silah ve mühimmatın kullanıldığı tatbikatlar sırasında Çin ana karasından ateşlenen güdümlü füzeler, Tayvan yakınlarındaki sulara düşmüştü.

Ordu sözcüsü, 10 Ağustos’ta tatbikatların tamamlandığını duyurmuş lakin Tayvan Boğazı’ndaki askeri devriye faaliyetinin devam edeceğini bildirmişti.

Çin idaresi ayrıyeten ziyaret nedeniyle Pelosi ve ailesine de yaptırım uygulayacağını bildirmiş, ABD idaresiyle kimi ikili diyalog ve iş birliği sistemlerini durdurduğunu açıklamıştı.

İki başkan, Bali’deki görüşmede Pelosi’nin ziyaretinin yol açtığı krizi birinci kere ele alma fırsatı bulacak.